Yuxu dəyərində kopyalar

Heç kim kopyaya sahib olmaq istəmir, hamı orijinalı əldə etməyin daha üstün olduğunu düşünür. Bu məişət əşyası da, sənət əsəri də, emosiya və duyğular da ola bilər. Nədənsə hamı düşünür ki, orijinal kopyadan dəfələrlə və müqayisə edilməz dərəcədə yaxşıdır. Kiminsə orijinalı yoxdursa özünü aldadılmış hiss edir və adətən kopyadan istifadə etdiyini etiraf etmir.
Sənədlərin istifadəsində mütləq orijinal tələb olunur, ya da onun natarial qaydada təsdiq edilmiş kopyası. Amma bəzi məqamlarda təsdiq edilmiş kopya da orijinalı əvəz eləmir. Bu, bir daha orijinalın vacibliyini vurğulayır. Pul məsələsində də yalnız orijinal kağızın dəyəri olur. Yerdə qalanı qəlp sayılıır, sənəd və pulların kopyasını çıxarmaq qanunvericiliklə tənzimlənir. Yəni bu işi görmək cəzalı və təhlükəlidir.
Heç kimə sirr deyil ki, Azərbaycana gələn malların əksəriyyəti hansısa məşhur markanın pis, ya da yaxşı kopyasıdır. Eyni ticarət markasının malını xaricdən alıb gətirəndə burda satılanın dəfələrlə baha olmasına baxmayaraq keyfiyyətdə çox aşağı olduğunu müqayisə yoluyla görə bilirik. Elə bil ki, bu məmləkətdə orijinalın həqiqi dəyərini verə bilmədiyimizi bütün dünya bilir. Ya da ki, bizim həqiqi, saf malı, orijinalı kopyadan ayıra bilməyəcəyimizi zənn edirlər. Üçüncü, dilə gətirmək istəmədiyimi variantda isə bizim orijinala layiq olmadığımızı düşünürlər. Xalq məsəlimizdəki kimi: «Eşşək nə bilər zəfəran plov nədi?». Bu məsəlin başqa bir variantı da var ki, onun mahiyyətini dəyişdirmir: «Eşşək nə bilər zər palan nədir?».
Görəsən qolunda dəyəri minlərlə ölçülən Rado, Vaşeron Konstantin, Briqet, Orient, Seyko saatlarını gəzdirənlər həmin saatların uzağı 200 dollarlıq kopyasını işlədənlərdən çoxmu fərqlənir? Axı çinlilər mikroskopik vint və boltlardan tutmuş işlədilmiş qızılın probuna qədər hər şeyi idealcasına kopyalayırlar. Deyilənə görə kopya da orijinal qədər dəqiq işləyir. Əlbəttə, orijinalı ultrabənövşəyi işıq altında yoxlayıb həqiqiliyindən ləzzət almaq olar. Sadəcə «Orijinal daşıyıram!» fikrindən ləzzət almağa görə bu boyda pulu çölə atmaqmı olar? Sənət əsərlərinin kolleksiyaçılarına da bu sualı vermək olar. Milyonlarla dəyərində əsərlərin orijinaldan heç fərqlənməyən kopyasını alıb niyə razı qalmırlar axı? Yaxud əsərin orijinalını öz gözləriylə görməkçün kilometrlərlə uzağa səfər edib tablonun qarşısında durmaqdan hansı ləzzəti ala bilirik. Bəyəm bu ləzzəti həmin əsərin reproduksiyasından ala bilmərikmi?
Əslində biz orijinal ehtirasımızla özümüzü aldatmaqdayıq. Çünki nəsə yaradırmış kimi iddialı olan hər kəs əslində heç nə yaratmır. Allahın yaratdıqlarının pis, ya da yaxşı kopyasını çəkir, düzəldir, quraşdırır, yapır, yazır, qayalar həkk edir. Sonra həmin bu əsəri orijinal adlandırmağın özü də absurd ideyadır. Necə deyərlər həqiqətin suyunun suyudur. Sənət əsəri kiminsə həyatı imitasiyasıdır. Kimdəsə alınır, kimdəsə heç bu da alınmır. Orijinalı kopyadan mütəxəssislər ayıra bilir. Bu da insanı kiminsə fikrinə şərtsiz inanmağa şərait yaradır. Nə şübhə altına almağa, nə də fikrini aləmə car çəkməyə imkan vermir. Təsəvvür edin, nüfuzlu sərgidə qiyməti minlərlə ölçülən əsərin qarşısında dayanıb onun cızma-qara olduğunu desəz nələr baş verər? Sizə ikrahla baxarlar, uzağı zəncirdən qaçmış heyvan, ya da artıq ölüb getmiş neandertalın canlı nümunəsi olaraq unikal hadisə kimi bərəli gözlərlə baxarlar.
Orijinal kopyadan ona qoyulmuş ideyanın, zəhmətin və enerjinin səviyyəsilə seçilir. Bəli, orijinalı kopyadan ayırmağa müəyyən səviyyə və səriştə lazımdı. Bunu asanlıqla qazanmırlar, illər uzunu zəhmətin nəticəsidir. Amma bəzən mütəxəssislər də çaşır. Bəşər tarixində minlərlə hadisəni buna misal gətirmək olar. Bəzən kilsədə yüzilliər boyu asılmış əslində kopya olan ikona sehr yapmağa başlayır. Həmin əsərin orijinalı tapılanda bunu hamıya açıqlamırlar. Deyirlər ki, əgər bir silahla insan öldürülübsə onun dəyəri dəfələrlə artır. Yəni bu əşya artıq sadəcə dekorasiya deyil, hadisələrin canlı iştirakçısına çevrilir. Kimsə Hitlerin «Mayn Kamf»ından bayılırsa əslində çox uğurlu kopya qarşısında baş əyir. Çünki bu ideyaların heç biri Hitlerin özününkü deyil. Yenə də kopyanın kopyası.
Biz orijinaldan deyil, kopyadan istiadə etməyə vərdiş etmişik. Biz sevməyi kitablardan öyrənmişik və real sevgi yaşamaq əvəzinə onların həyatıyla yaşamağı daha maraqlı bilmişik. Kitab özü də həyatın bir anının kopyasıdır. Mənzərənin gözəlliyini gözümüzə təpmək əvəzinə onu çərçivəyə salıb evimizdən asmağı daha komfortlu bilirik. Çiçəklər həyatımızda və həyətimizdə deyil divar kağızlarında tumurcuqlayır. Biz həqiqətə yaxın də gəlməyən tariximizlə fəxr edirik. Tarixin kağızlarda yaşaması bəzi xalqlara, məsələn yəhudilərə, ermənilərə yalançı tarixlər yaratmağa imkan verir. Bəzən sənədlərin saxta olması meydana çıxandan sonra da kopyalar orijinallarla yanaşı öz həyatını yaşamaqda davam edir.
Şərq müdrikləri deyir ki, bu dünyanın nə orijinalına, nə də kopyasına uymaq lazım deyil. Çünki dünyamızı dəyişən anda biz anlayacağıq ki, bütün bunlar hamısı daha böyük həqiqətin maddi imitasiyası, ya da bir yuxu imiş. O biri dünyalarda heç bir dəyəri olmayan bir kopya…