Ürək və ağıl
Yenə də əbədi mövzuda

İnsanların çıx toplaşdığı yerlərdə həmişə bu mövzuda düşüncələrə dalırsan. Tünlük, səs-küy, kişilər və qadınlar emosiyaların başını köhlən at kimi açıb buraxıb. Yeyirlər, içirlər və oynamaq istəyirlər. El arasındabuna toy da deyirlər. Yemək və oynamaq ekstazından sonrakı mərhələdə əksəriyyəti gündəlik həyatda yaxına buraxmadığı fikirləri beyninə gətirir. Yəni ki, bir az fəlsəfi düşüncələrə dalır. Xüsusilə həzin musiqi olarsa. Nəsil artırmaq institkti yerdə qalan instinklərini üstələyənlərin bu barədə düşünməyə imkanı olmur. Bu sehrli məqamı buraxırlar. Neyləyə bilərik, fiziki bədənimiz kamil deyil, iki orqanını birdən işlədə bilmir.
Keçmişdə toyxanalarda qadın və kişilərin məclisini ayrı keçirənlər yəqin ki, məhz bu məqamı nəzərdə tutub bir fövqəladə tədbir kimi mağarları ayrı qururdular. İndi guya ki, sivil cəmiyyətdəyik, biz artıq başqasının arvadıyla, qonşunun göyçək kişisiylə bir süfrədə oturub arzularımıza tam hakim kəsilərək birlikdə əylənə bilirik. Bilirikmi? Bu ayrıca köşə mövzusudur. Amma hər məclisin gözü toyun oğlan və qızlarıdır. Cəmiyyətdə cavan oğlan və qızlar özünü kosfortlu hiss etməlidi, yoxsa onun adına cəmiyyət deməzlər. Bəzən bu bucaq altından baxanda qızlar insan ürəyinin arzu, səy, təşəbbüsünün obrazlı ifadəsi kimi görünür. Elə həmin bucaq altından baxanda oğlanlar insan ağlının obrazlı ifadəsinə oxşayır. Ağıl da ki, ürəklə heç vaxt yola getmir, amma gözündən də qırağa buraxmır. (Köşənin innən belə qalan hissəsində ağıl sözünü oğlan, ürək, rüh sözünü qızla əvəz edəndə prinsipial fərq eləmir).
Ağıl hər tinbaşı ürəyə xəyaanət edir. Ağıl tədbirlidir, özünü təmizə çıxarmağı çox yaxşı bacarır. Onun elə bil ki, funksiyası həmişə haqlı olmağa köklənib. Bəlkə elə ona görə də haqlı olmayanda da özünü asanlıqla təmizə çıxarmağa nail olur. Arqumentlər, faktlar, olanların şərhi və s. hamısı yerbəyer. Bu mənada ürək ağılsız görünə bilər. Çünki emosiyalarını ağlından qabağa buraxır. Kəşfiyyata gedən döyüşçü özündən əvvəl itləri buraxdığı kimi. Sonra dilsiz-ağızsıs köməkçilər gəlib vəziyyəti «danışırlar». Ürək bax belə təsvirəgəlməz faktlar, diləgəlməz aksiomlarla işləyir.
Ağıl bütün qanunları xatırlayır. Kanonları, qaydaları, şərtləri bir-bir sadalaya bilər. Çünki qanunları yazan elə özüdü. Öz qanunlarını cəmiyyət yeritdiyini isə dünyasında boynuna almaz. Qoy hamı buna ağıllı qanunlar desin. Ürəyin isə vecinə deyil ki, qanun ağıllıdır, yoxsa necə. Heç bir ağıllı çərçivəyə sığmaq istəmir. O heç qoxmur ki, onu divanə adlandırarlar. Onsuz da əsrlərdir ki, divanə ürək deyirlər, divanə ağıl deyən yoxdu. Ürəyin qanunla işi yoxdu. Bəlkə də qanunu tanımaq istəmir.
Ağıl əbədi yaşamaq fikrindədir. Çünki maddi dünyadan qıraqda o yoxdur. Ürəksə ruh mənasında götürsək əbədidir, ona görə də ölümdən qorxmur. Bəlkə də həmin səbəbdən hisslərinə qapılanlar, ürəyinin səsini dinləyənlər fani düynadana ikiəlli yapışmırlar. Ürək qurban verməyi bacarır və itaətkardır. Bəlkə ona görə kənardan fağır-füqarəyə bənzəyir, başıaşağı görünür. Amma ağıl buna axmaqlıq deyir. Ürək tədbirlidir, hətta ağıllıdar. Amma ağıl bunu qəbul etmir. Çünki ağıl ürəkdən axmaq görünməkdən çox qorxur. Bu ağılın ən zəif yeridir. Ona görə də biz ürəyin qulağımıza pıçıldadıqlarını qurban veririk, ağılınkını yox. Ağılın mövqesini üstün bilirik, ürəyin yox. Bununla da öz-özümüzə xəyanət edirik. Bir kəs bunu üzümüzə çırpsa qəzəbdən çığırıb lap gözünü ovarıq.
Ağıl uydurduğu cənnətdə yaşayır. Ürək isə cəhənnəmin əzabına məhkümdür. Ağıl ürəyin sözünə baxanda xeyir tapır. Ürək ağıla qulaq verəndə dara düşür. Amma nə ağıl, nə də ürək təklikdə yaşaya bilmir. Mütləq onların vəhdəti lazımdı. Vəhdəti və harmoniası. İlk abzasda adını çəkdiyim sehr məqam da ondadır ki, toy günü əslində ağıl və ürəyin birləşən günü olmalıdı. Qıraqdan bu səhnələri ayıq başla müşahidə edənlər üçün bu həqiqətən sehr kimi görünür. Qulaqbatıran muisqi, pis qulluq, hətta hırıldaşan acgöz, nadan insanlar da bu sehrin qarşısında acizdirlər…